15 stycznia 2024

O lekcji on-line – Czerwiec 1956. Październik 1956

9 stycznia br. odbyła się kolejna lekcja on-line w ramach III edycji projektu edukacyjnego pt. Przez historię z „Niezwyciężonymi”. Podobnie jak w przypadku wcześniejszych spotkań, osobą prowadzącą był Bartłomiej Zaremba z olsztyńskiej Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej.

Poznański Czerwiec 1956 omówił Dawid Zagził. Zapowiedzią zmian, które doprowadziły do pierwszych protestów w krajach uzależnionych od Związku Sowieckiego była śmierć Józefa Stalina w 1953 r. Trudna sytuacja aprowizacyjna oraz złe warunki pracy doprowadziły też do wystąpień w czerwcu 1956 r. w Poznaniu. Na ulice miasta wyszli manifestanci, protestując przeciwko niskim zarobkom oraz wszechobecności komunistycznego terroru. Doszło do starć z siłami bezpieczeństwa. Władze były zaskoczone skalą wystąpień. W tej sytuacji kierownictwo PZPR (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) zdecydowało się na użycie przeciwko protestującym oddziałów wojskowych, w tym jednostek pancernych. Pociągnęło to za sobą śmierć kilkudziesięciu ludzi, w tym trzynastoletniego Romana Strzałkowskiego, który stał się jednym z symboli „Poznańskiego Czerwca”. Pomimo nowej fali terroru, jaka spadła na protestujących, Poznański Czerwiec 1956 znacząco przyczynił się do zmian, których kulminacja przypadła na październik tamtego roku.

O tych to wydarzeniach mówił z kolei dr Krzysztof Kierski. Wśród przyczyn przemian, które nastąpiły w drugiej połowie 1956 r., historyk zwrócił uwagę na postępującą destalinizację w całym bloku wschodnim, złą sytuację gospodarczą oraz walki frakcyjne w PZPR (konflikt „natolińczyków” z „puławianami”). Ikoną „październikowej odwilży” stał się Władysław Gomułka, komunista oskarżony za rządów Bolesława Bieruta o „odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne”. Powołane zostały nowe władze PZPR, z Gomułką jako I sekretarzem. Zapowiadały one budowanie w Polsce „socjalizmu z ludzką twarzą”. Z internowania zwolniony został Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Doszło też do częściowej dekolektywizacji w rolnictwie, pozbycia się radzieckich oficerów w armii oraz zelżenia cenzury. Wkrótce jednak, bo już od początku 1957 r., przemiany zaczęły wyhamowywać. Część osiągnięć jednak pozostała: wzmocnienie pozycji Kościoła Katolickiego jako orędownika idei narodowej, istnienie rodzinnego rolnictwa, swoisty liberalizm w zakresie kultury. Zjawiska te już na stałe przesądziły o pewnej odrębności Polski Ludowej w obrębie bloku krajów socjalistycznych.

Ułatwienia dostępu